पानी जस्तै जिन्दगानी

 

        बहने पानीले आफ्नो बाटो आफैं तय गर्छ । मार्ग प्रशस्त गर्न उसले आफैं जान्दछ । परिआए पहरै पनि गलाइदिन्छ । जुनसुकै परिस्थितिमा पानी चलायमान हुन्छ । जति बिथोले पनि, धमिल्याए पनि फेरि आफैं थिग्रिन सक्ने र सङ्लिन सक्ने गुण पनि हुन्छ पानीमा । हो यस्तै, बहने खोला जस्तै निरन्तर कर्तव्यमा लागिरहने सत्तरी वर्षे युवा हुनुहुन्छ शेरबहादुर भट्टराई ।

            हालसालै प्रकाशित उहाँको परिचय पुस्तक ‘शेरबहादुर भट्टराई—एक चिनारी’ पुस्तकले यहि अविच्छिन्न गतिमा बहिरहने पानीको कथा भन्छ । जम्माजम्मी छयालिसजना शेरबहादुर भट्टराईलाई चिन्ने व्यक्तित्वहरुले उहाँको बारेमा यो चिनारी पुस्तकमा लेखेका छन् । पुस्तकले उहाँका सामाजिक, शैक्षिक, राजनीतिक र पारिवारीक पृष्ठभूमिलाई समेट्न खोजेका छन् । सम्पूर्ण लेखकहरुले उहाँका बारेमा जे जति कुराहरु उजागर गरेका छन्, जे जति व्यक्तित्वका विविध पाटाहरुलाई समेटेका छन् — ती सबै कुराहरुको सार मेरो विचारमा शेरबहादुर भट्टराईको जिन्दगानी पानी जस्तै चलायमान छ ।

चिरिच्याट्ट व्यक्तित्व

            शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगार, सामाजिक कार्य र राजनीतिसँग लामो समयदेखि प्रत्यक्ष रुपमा जोडिनुभएका शेरबहादुर भट्टराईको एउटा झट्टै हेर्दा देखिने विशेषता भनेकै चटक्क परेर हिँड्नु हो । उहाँलाई रफ, घरेलु लुगामा, झुसुक्क दाह्रि लिएर हिँडेको शायद कसैले भेटेकै छैन होला । हरेक सार्वजनिक स्थलमा उहाँलाई अत्यन्त साफ सुथरा रुपमा मात्र भेटिन्छ । त्यसका बारेमा उहाँकै छोरा शहदेवले लेखेका छन्— “बुवा आफू निरन्तर सक्रिय रहनुहुन्छ । घरमा कुनै किसिमको काम गर्ने उहाँको स्वभाव छैन र फुर्सद पनि हुँदैन । पुरानो खानेकुरा नखाने र नयाँ लुगा लगाउन मन गर्ने स्वभाव छ उहाँको ।” यस विषयमा अरुले पनि थप कुरा लेख्नुभएको छ ।

उहाँको शालीन व्यक्तित्वबाट उहाँलाई झट्ट देख्दा अपरिचितहरु समेत प्रभावित बन्दछन् । यो तथ्यलाई समेत धेरै लेखकहरुले छोएका र उल्लेख गरेका छन् । यस्ता शालीन व्यक्तित्वका धनी भट्टराई  सामाजिक रुपमा अत्यन्त वन्दनीय व्यक्ति हुनुहुन्छ । एउटा सरल, सहज र नेतृत्वकलाका कुशल खेलाडी शेरबहादुर भट्टराईको सामाजिक पक्षबारे थोरै चर्चा गरौँ ।

उहाँको चिनारी पुस्तकमा शेरबहादुर सर आफ्नो शिक्षण पेशालाई परित्याग गरेर उद्योग, व्यापार र राजनीतिमा एकैपटक प्रवेश गर्नुभएको जस्तो देखिन्छ । छँदाखाँदाको सरकारी शिक्षण पेशा त्यागेर उहाँले दमकमै प्रथम पटक कन्फेक्सनरी उद्योग खोल्नुभएको रहेछ । प्रथम हुने लालसा हो या समय परिस्थिति हो भट्टराई सरहरुको साझेदार समूहले दमकमा प्रथम नीजि अस्पताल पनि  शुरुवात गरेको रहेछ । त्यो लाइफलाइन अस्पताल हो । त्यसभन्दा पनि अगाडि बढेर उहाँहरुले एडभान्स मल्टिस्पेस्यालिटी अस्पताल चलाइरहनु भएको छ । त्यस बिचमा पनि उहाँहरुले एक नीजि विद्यालय, धान, चामल र च्यूरा मील सञ्चालन गर्नु भएको चर्चा पुस्तकमा गरिएको छ ।

            शेरबहादुर सरको योगदानको प्रमुख क्षेत्र भनेको समाजसेवा नै हो । सक्रिय, प्रशस्त साङ्गठनीक कुशलता भएका, तार्किक, विवेकशील र हँसमुख व्यक्तित्वका धनी शेरबहादुर सर समाजसेवा र राजनीति दुवैमा अहिलेसम्म पनि सक्रिय हुनुहुन्छ । बुवाकै पालादेखि राजनीतिक वातावरणमा हुर्किनुभएका भट्टराई सर पञ्चायत कालदेखि, बहुदल हुँदै गणतन्त्र सम्मको यात्रामा उत्तिकै अग्रसर हुनुहुन्छ । उहाँको संगठन क्षमता, राजनीतिक विश्लेषण क्षमता र आफ्ना कुरालाई खह्रो गरी प्रष्टसँग राख्न सक्ने क्षमताकै कारणले जुनसुकै राजनीतिक परिदृष्यमा पनि अपरिहार्य रहिआउनुभएको छ ।

कुलका कमाण्डर

            अस्ति भर्खरै हाम्रो असम भ्रमणका समयमा केहि बन्धुवान्धवहरुसँग पनि चिनापर्चि भयो । त्यहाँ भट्टराईहरुको चर्चा हुनासाथ शेरबहादुर सरको नाम सोधनी भयो । वंशावलीको संकलन क्रममा शायद उहाँको बारेमा दूरदराजका बन्धुहरुले जानकारी पाएका हुन सक्छन् । पृष्ठभागबाट अरु धेरैले बन्धुत्वको माला गाँस्न सरसहयोग गर्नुभएको छ तर अग्रमोर्चामा रहेर यो भट्टराई बन्धूहरुलाई समेट्ने र एकबद्ध गर्ने कामको नेतृत्व शेरबहादुर सरले नै गर्नुभएको र बन्धुत्वको संरक्षणकर्ता हुनुभएको नाताले कुलका कमाण्डर नै मानिनु भएको रहेछ । कुल वंश र कुल धर्मको जगेर्नामा अहोरात्र खट्नुभएका शेरबहादुर सरकै नेतृत्वमा अनुसन्धान टोली देश विदेश पुगेको रहेछ । उहाँकै नेतृत्वमा दमकको कृष्ण मन्दिरमा चार विघा जमिन लिई कुल मन्दिर स्थापना भएको छ । धार्मिक पुजाआजा, कुलउत्थान कार्य त यो पावन भूमिमा हुने नै भयो । त्यसबाहेक पनि गुरुकुल विद्यालय र धर्मशालाहरु यहाँ सञ्चालित छन् । त्यस पावन भूमिलाई अझ कसरी आर्कषक र रमणीय बनाउन सकिएला भनेर उहाँ निरन्तर चिन्तन गरिरहनुहुन्छ । त्यस विशाल भट्टराई कुलको तृणभूमीमा उहाँकै नेतृत्वमा वशिष्ठ ऋषीको विशाल पूर्णकद प्रतिमा र कुल गौरव कृष्ण प्रसाद भट्टराईको शालिक उभिएको छ ।

त्यसमाथि हरेक चार वर्षमा आउने देवाली पूजामा संसारभरका भट्टराई र अन्य शुभचिन्तक गरी लाखौँको संख्यामा जम्मा भएको भीडलाई कुशलतापूर्वक व्यवस्थापन गर्ने कार्यको अगुवाई समेत शेरबहादुर सरले नै गर्नुहुन्छ । त्यसमध्येको एक कृष्ण मन्दिरमा आयोजित कुलपूजाको वर्णन गर्दै डा. गोविन्दराज भट्टराई भन्नुहुन्छ, “चार विघा वन्य क्षेत्र नदी किनारमा देवालीको अवसरमा पाँच दश दिन सम्म जनसमूदायको विशाल भीड लाग्दछ । त्यो जंगलमा बनाइएका दश हजार टहरामा कम्तिमा दुई लाख मानिसले रात बिताएको, नाच गान, पूजा, परिचय र स्वजनको आश्रयमा टाढाटाढा वर्मा, मणिपुर, आसामदेखिका र यता पश्चिमाञ्चल देहरादूनदेखिका, अनि टाढा विदेश पुगेका सारा भट्टराई कुलको जमघट खपिनसक्नु थियो । व्यवस्थापनको खर्च कति होला, स्वयम्सेवी कति, प्रवन्ध कति । एक वंशको विश्वव्यापी संगठन जस्तो भएको छ त्यो ।”

यी माथिका शाब्दिक चित्रणले कुल पूजाको व्यापकता दर्शाउँछ । यस्तो विशाल सांस्कृतिक एकताका स्वप्नद्रष्टा पनि शेरबहादुर सर नै हुनुहुन्छ ।

           

    भट्टराई सरको अर्को आश्चर्यजनक पक्ष भनेको उहाँको सक्रियता हो । सात दशक उमेर बिताइसक्नुभएका भट्टराई अझै पनि युवा जोशमै हुनुहुन्छ । दर्जनौँ संस्थाको नेतृत्व गरिरहनुभएको छ । यस अर्थमा पनि उहाँको परिचय पुस्तक एक अपरिहार्य पुस्तक हो । समाजसेवामै रमाइरहने, बन्धुवान्धव र सर्वसाधारणको हितका लागि एउटा व्यक्तिले गर्न सक्ने प्रयास गरिरहने भट्टराई सर दमक रत्न नै हुनुहुन्छ भन्दा अत्युक्ति हुँदैन । उहाँको असीमित उर्जा हामी सबैको लागि उदाहरणीय छ । माथि लेखको शुरुमा भनिए झैं उहाँको नदी रुपी उर्जा सुललीत भएर बहिरहोस् भन्ने कामना गर्दै यो शिवमंगल सिंहको एक हिन्दी कविताः

            इस विशद विश्व–प्रहार मेँ

            किसको नहीँ बहना पडा

            सुख–दुख हमारी ही तरह,

            किसको नहीँ सहना पडा,

            फिर व्यर्थ क्योँ कहता फिरुँ,

            मुझ पर विधाता वाम है,

            चलना हमारा काम है ।

 

            मैँ पूर्णता की खोज मेँ

            दर–दर भटकता ही रहा

            प्रत्येक पग पर कुछ न कुछ

            रोडा अटकता ही रहा

            निराशा क्योँ मुझे ?

            जीवन इसी का नाम है,

            चलना हमारा काम है ।

            चलना हमारा काम है

(Published in a Nepali local daily Purbasandesh, Damak, Jhapa on 22 July 2022)

[ The pictures on this blog are posted here with permission from their owners or have been gathered from various sources on the Internet. If you are the copyright-holder to any of the photographs herein do not hesitate to contact me. They will be swiftly removed if desired so.]