म एउटा वृद्धाश्रम खोजिरहेछु

 

 

            हामी एउटा जीवनमा विभिन्न चरणहरु पार गर्दछौँ । जन्मिनु, हुर्किनु, जवान हुनु र बुढो हुँदै गएर मर्नु एक प्राकृतिक नियम हो । हाम्रो वाल्यकाल समाप्त हुन्छ र किशोरावस्थामा प्रवेश गरिन्छ । त्यो बितेको वाल्यकाल फेरि कहिल्यै फर्केर आउँदैन । हामीले बिताएका अन्य चरणहरु पनि त्यसैगरी बित्छन् । सम्पूर्ण चराचरले यो प्राकृतिक चक्रबाट गुज्रिनै पर्दछ । ससाना किट पतंगदेखि बडेमानका हात्ती, गैँडा, ह्वेलले समेत यो प्राकृतिक चक्रको पालना गर्नु नै पर्छ । मानिस प्रजाति पनि यस नियमलाई पालना गर्न बाध्य छ । लगभग पचासको हाराहारीमा नपुगुन्जेल बुढेसकालको हेक्का त्यति रहँदैन । मानिसहरु सान्सारिक दुष्चक्रमा पर्ने र स्वास्थ्य अवस्था पनि सामान्यतयाः राम्रै रहने भएकाले पछिल्ला कालखण्डको बारेमा सोचिरहने फूर्सद पनि मानिसलाई हुँदैन ।

            बुढ्याईँ क्रमशः आउने कुरा हो । शरीरका अवयवहरु क्षीण हुँदै जाने क्रमलाई नै बुढौलीका लक्षण मान्न सकिन्छ । लगभग साठी वर्षको हाराहारीमा सक्रिय जनशक्तिले पूर्ण सेवा दिन सक्दैन भन्ने अवधारणा रहेकोले प्रायःजसो त्यस उमेर समूहका मानिसहरु सेवानिवृत्त हुन्छन् । मानिसहरु सेवानिवृत्त भैसकेपछि पनि आ–आफ्नै किसिमले कुनै न कुनै आफ्नो रुचीको पेशा व्यवसायमा संलग्न भइरहेकै हुन्छन् । तर जीवनमा कस्तो पनि अवस्था आउँछ भने विभिन्न कारणले गर्दा ब्यक्ति आफू  पूर्ण रुपमा आफ्नै हेरचाह गर्न नसक्ने अवस्थामा पुग्दछ । हो, यहि अशक्तताको स्थितिमा के गर्ने त भन्ने सोचाइले पनि मानिसहरुलाई कुटुकुटु खाइरहेको हुन्छ ।

            हाम्रो पूर्वीय परम्पराअनुसार वृद्धावस्थामा छोराछोरीहरुले बाबुआमाको हेरचाह गर्नुपर्ने कर्तव्य हुन्छ । त्यस कर्तव्यलाई अहिलेको समयमा कति छोराछोरीले पालना गर्न सक्लान् त ? अहिलेको समयमा खेतीपाती गर्ने र एकै स्थानमा बसेर गुजारा गर्ने प्रचलन हराइसकेको छ । त्यस अवस्थामा आमाबाबु र छोराछोरी एकै ठाउँमा रहन पनि असम्भव छ । कतिपय छोरीछोरीहरु विदेशमा रहन्छन् र बाबुआमा मात्र नेपालमा रहेका छन् । वृद्ध भइसकेका बाबुआमालाई छोराछोरीहरुले सँगै लैजान सक्ने अवस्था पनि सधैँभरी नहुन सक्छ । बाबुआमाहरु यता आफू जन्मे, हुर्केको, आफूले सिर्जना गरेको ठाउँ र इष्टमित्र, नातागोता, आफन्त त्याग गरेर परदेशको भूमिमा गएर बस्न पनि मन पराउँदैनन् । यस अवस्थामा वृद्धहरुलाई एक्लै रहन र मर्न भन्दा पनि अशक्त अवस्था आउला र कसैको भरमा बाँच्नु पर्ला भन्ने कुराको पीर बढि हुनेरहेछ । शारीरिक र मानसिक अवस्थामा ह्रास आएपछि हुने चिन्ताले पनि वृद्धजनहरुलाई खाइरहने रहेछ ।

            मैले नजिकबाट चिनेको एक मित्र हुनुहुन्छ । उहाँका दुई दाजुभाइ विदेशमा छन् । उहाँ आफैं पनि अमेरिकामा हुनुहुन्छ । यता वृद्ध आमा नेपालमा । त्यस अवस्थामा उहाँले आमालाई के गर्ने भन्ने मनस्थितिमा केहि वर्ष गुजार्नुभयो । एकजना घरेलु सहायक बन्दोवस्त गरेर नेपालमा आमालाई छाड्नुभयो । यसो गर्दा पनि अवस्था सहज नभएपछि उहाँले आमालाई अमेरिका नै लिएर जानुभयो । तर मेरा मित्रजस्तै सबैले वृद्ध आमा बालाई आफू बसेकै ठाउँमा लिएर जाने अवस्था हुँदैन । बाबुआमा मात्र एक्लै स्वदेशमै छाडिराख्ने अवस्था पनि हुँदैन । यस्तै समस्या र द्विविधाका बीचमा पनि मेरी  एकजना साथीले आफ्नी आमालाई काठमाडौँको सुविधासम्पन्न नीजि वृद्धाश्रममा छाडिराखेर बेलायत गएकी छन् । अशक्त आमालाई उता लिएर जान पनि नसकिने र उताको बसाई माया मारेर यतै वस्न पनि नसकिने । यस्तै भुर्महत्तेबीच उनले आमासँगै सल्लाह गरेर उत्कृष्ट सेवा सुविधा सहितको वृद्धाश्रममा आमालाई राखेकी छन् । अहिले नीजि स्तरमा भनेजस्तो सुविधा सहितका वृद्धाश्रमहरु खुल्न थालेका छन् । चित्त बुझ्दो र भनेजस्तो ठाउँमा राख्दा बाबुआमाको लागि मासिक पचास हजारमाथि तिर्नुपर्ने हुँदोरहेछ । मेरी साथी विदेशमा बस्ने भएकोले उनले त्यो खर्च गर्ने क्षमता राख्छिन् तर सबैको अवस्था यो नरहन सक्छ । एउटा न्यून आय भएको व्यक्तिले आफ्ना बाबुआमालाई खर्च गर्न सक्ने वार्षिक बजेट नै पचास हजार नहुन पनि सक्छ । यस अवस्थामा सरकारी तवरबाटै एक स्थानीय निकायमा एक वृद्धाश्रमको व्यवस्था गर्नु जरुरी देखिन्छ ।

            यसरी हेर्दा, बुढेसकालका निम्ति वृद्धाश्रम मात्र एक सहज विकल्प हो भन्ने लाग्दछ । पश्चिमा देशहरुमा यो प्रचलन नौलो होइन । छोराछोरी आफूसँग नरहने सामाजिक व्यवस्था भएकोले आफू अशक्त भएपछि वृद्धाश्रममै जानुपर्छ भन्ने धारणा पश्चिमाहरुमा छ । तर हाम्रो पूर्वीय संस्कृतिले त्यसलाई मान्दैन । छोराछोरी हुँदाहुँदै बाबुआमालाई वुद्धाश्रम पठाउने कार्यलाई अत्यन्त निन्दनीय र गैरजिम्मेवार कार्य मानिन्छ । त्यसरी बाबुआमा वृद्धाश्रममा बस्ने अवस्था आयो भने ती छोराछोरीलाई समाजले अत्यन्त निकृष्ट दर्जामा राखिदिन्छ । तर अहिलेको बदलिँदो समाजमा त्यस कार्यलाई अबका पुस्ताले सहज रुपमा लिन जरुरी छ । बाबुआमा आफैंले पनि छोराछोरीहरुको खुशी र स्वतन्त्रतामा हामीले वाधक बन्नुहुँदैन भन्ने कुरा बुझिदिनु पर्छ ।

            मेरो आफ्नो विचारमा वृद्धाश्रममा वस्नुमा कुनै खराबी छैन । आफ्ना उमेर समूहका मानिसहरुसँग गफगाफ गरेर, रमाइलो गर्दै बाँकी जीवन बिताउनु पटक्कै नराम्रो होइन । यसमा मेरो आफ्नो के शर्त हुन्छ भनेँ — आश्रमले आफैंले खोजेको जस्तो सुविधा उपलब्ध गराइदेओस् । अहिले हामी वृद्धाश्रम भन्नाले परित्यक्त मानिसहरुलाई आश्रय दिने स्थल भन्ने बुझ्छौँ । एउटै कोठामा सात आठ जना असहाय मानिसहरु ढलेको देख्छौँ । कसैले दानमा दिएका खानेकुरा लहरमा बसेर खाएको देख्छौँ । मैले भन्न खोजेको वृद्धाश्रम त्यो होइन । त्यो त एक शेल्टर मात्र हो । आधारभूत सुविधाहरु पनि मुश्किलले प्राप्त हुने त्यस्ता स्थानहरुलाई मेरो मनले छानेको होइन ।

            आफूले वृद्धाश्रम खोज्ने बेला सम्ममा हरेक समूदायमा एक एक वृद्धाश्रम होस् । आफ्नो गच्छेले भ्याउने सम्मको सुविधायुक्त वृद्धाश्रम पनि होस् । त्यहाँ कुनै किसिमको कठिनाई महसूस गर्न नपरोस् । बुढ्याईँसँगै हाम्रा आफ्नै शारीरिक र मानसिक समस्याहरु प्रशस्तै हुन्छन् । जीवनको त्यस अवस्थामा थप वाह्य कठिनाई नहुने हो भनेँ र आफूले सन्तोष लिन सक्ने हो भनेँ कसैको लागि बोझ हुनुभन्दा मलाई त वृद्धाश्रमको बसाइ नै उचित लाग्छ ।

            मैले आफूले देखेजस्ता, विदेशमा भएजस्ता, आफ्ना आफ्ना युनिट भएका, सम्पूर्ण कुराहरुले भरिपूर्ण वृद्धाश्रम त यहाँ नहोलान् । तैपनि आधारभूत सुविधा भएका, शान्तसँग आफ्नो कोठामा बस्न पाइने, लेखापढी गर्न सकिने स्थान भए मलाई पुग्छ । एकदिन आउने वृद्दावस्थालाई ध्यानमा राख्दै मैले आफ्नै लागि एउटा वृद्धाश्रम खोज्नु छ । यस्ता वृद्धाश्रमका बारेमा तपाइँहरुलाई थाहा छ भने कृपया मलाई जानकारी दिनुहोला।

(Published in a Nepali local daily Purbasandesh, Damak, Jhapa on 5 August 2022)

[ The pictures on this blog are posted here with permission from their owners or have been gathered from various sources on the Internet. If you are the copyright-holder to any of the photographs herein do not hesitate to contact me. They will be swiftly removed if desired so.]