खाने मुखलाई जुँगाले छेक्दैन

 

 सिक्कीमको एउटा साहित्यिक कार्यक्रममा भाग लिएर आउने हाम्रा परिवारका सदस्यहरुबाट मैले त्यहाँका वरिष्ठ साहित्यकार पद्मश्री सानु लामाको बारेमा धेरै सुनेकी थिएँ । ‘८४ वर्षको उमेरमा पनि कति सकृय ! ’, ‘सबै पाहुनाको ख्याल राख्ने’, ‘कति व्यवस्थित पारामा काम गर्न सक्ने’ यस्तै यस्तै । आफूले नदेखेको मान्छे । त्यसैले मैले खासै ध्यान दिइन । सौभाग्यवश् तिनै सानु लामा दमक आउने खबर सुनें । गत पौष ३० गते हाम्रै विद्यालय विद्याशिल्प एकेडेमीको प्राङ्गणमा उनको सम्मान कार्यक्रमको आयोजना गरिएको थियो ।

उनलाई देख्नेबित्तिकै म तीन छक्क परेँ । सुटेड बुटेड— कुनै दृष्टिकोणबाट उनी ८४ वर्षका जस्ता देखिएका थिएनन् । अनुहारमा एक किसिमको तेज । अझै केही गर्ने जोश र आँट भएजस्ता देखिन्थे उनी । तोकिएको समयमा जब म कार्यक्रम स्थलमा पुगेँ;  एकजना सेतो सुट लगाएका नौला व्यक्ति देखिए । मेरो छेउमै हुनुभएको आफ्नी दिदीलाई कुइनाले ठेल्दै मैले आश्चर्यचकित स्वरमा भनें, ‘ए दिदी ! अघि सानु लामाहरुको टीममा त ती व्यक्ति थिएनन् नि । उनी को हुन्, हजुर चिन्नुहुन्छ ?’ दिदीले पनि अलि आँखा गाडेर हेर्नुभयो र हाँस्दै भन्नुभयो, ‘ती सानु लामा नै हुन्, हेर् त ।’ एकैछिनमा कसरी लुगा फेर्न भ्याएका ! कति सचेत । लामाको यस्तो सजगता देखेर म प्रभावित भएँ ।

यसैगरि, जब उनी बोल्न थाले, उनको विनम्रता स्पष्ट रुपमा झल्कन्थ्यो । उनी भारत सरकारले आफ्ना नागरिकलाई विविध विधामा दिने प्रतिष्ठित पद्मश्री सम्मान साहित्यिक विधामा पाउने पहिलो भारतीय नेपाली रहेछन् । उनले साहित्य क्षेत्रमा गरेको समग्र योगदानको कदरस्वरुप २००५ मा सो सम्मान पाएका रहेछन् । उनीपछि लिलबहादुर क्षेत्रीले सन् २०२० मा सोहि विधामा यो प्रतिष्ठित सम्मान पाए । यस्ता विशिष्ट व्यक्ति भैकन पनि उनमा कुनै दभ्भ, कुनै अहंकार झल्किएको थिएन । उनको लवज, अनि चालढाल तपाईँ हामीजस्तै साधारण व्यक्तिको जस्तो थियो । सानु लामासँगको यो भेटले मलाई उनको बारेमा जान्न अझ उत्सुक बनायो र उनको बारेमा त्यही सम्मान कार्यक्रममा सुनेका र मैले आफैँ पनि पढेका कुराले मलाई सानु लामाका बारेमा धेरै जानकारी प्राप्त भयो ।

खासमा सानु लामा इन्जिनियर हुन् । उनी नितान्त आफ्नो रुचिले साहित्यमा लागेका हुन् । आफ्नो साहित्य सिर्जनालाई उनी माता सरस्वतीको वरदान भन्छन् । उनले साहित्यका विविध विधामा कलम चलाए पनि उनको प्रिय विधाचाहिँ कथा नै हो । उनले सन् १९९३ मा साहित्य अकादमी पुरस्कार पनि कथा विधाकै लागि पाएका हुन् । एउटा पेशामा लागेका र त्यही पेशामा आइपर्ने विभिन्न कामले गर्दा सिर्जनात्मक काममा लाग्न नसकेको गुनासो गर्नेहरुलाई लामा गलत साबित गरिदिन्छन् । उनका पेशा र साहित्य सिर्जना सन्तुलित रुपमा सँगसँगै अघि बढेका छन् । आफ्नै कामको सिलसिलामा सिक्कीमका विभिन्न ठाउँमा डुलेका लामा तिनै ठाउँलाई आफ्नो लेखनको परिवेश बनाउँछन् र आफ्नो यात्राक्रममा भेटिएका मानिसहरु उनका कथाका पात्रहरु बन्छन् । त्यसैले त उनका कथा सजीव र यथार्थ लाग्छन् । यतिमात्र होइन, सानु लामा मैले कामको धपेडीले गर्दा साहित्यमा जति समय दिनुपर्थ्यो त्यति दिइँन अथवा साहित्यमा धेरै डुबेर आफ्नो पेशाप्रति वफादार भइँन पनि भन्दैनन् । एउटा अन्तरवार्तामा उनी भन्छन्, ‘...केहीले पनि मलाई साहित्यपथमा हिँड्न वाधा पुर्याएन । साहित्य गरिरहेँ, कसैले वाधा उत्पन्न गरेनन् । अर्कोतिर इन्जिनियरिङ्गको डिप्लोमा लिएर आएँ, सरकारी जागिर खान पाएँ । आमाबाबुको खुशीको सीमा थिएन । मैले ठूलो आँट र आशीर्वाद पाएँ । वास्तवमा त्यही जागिरले मेरो घरसंसार चल्यो, सेवाबाट अवकाश लिएँ । यो उमेरमा आइपुग्दा मलाई कुनै प्रकारको गुनासो गर्नु छैन । मैले जानेजति र सकेजति साहित्यको सेवा गरेँ— त्यो भन्दा बेसी गर्न सकिनँ भनेर पश्चाताप पनि छैन ।’

उनको यो भनाइबाट के स्पष्ट हुन्छ भनें उनी एक सत्कर्ममा लागेका व्यक्ति हुन् । उनी सांसारिकताको व्यर्थको चक्रमा फँसेर हाँप र झाँप गर्दै यो पुगेन र त्यो पुगेन भन्दै रोइकराई गर्दै हिँड्ने खालका पनि होइनन् । उनको यस्तो सन्तोषी प्रवृत्तिलाई केलाउँदा उनले आध्यात्मिक जीवन जिउने अभ्यास गरिरहे झैं लाग्छ । यसको पुष्टि अन्तरवार्ताकारहरुले उनलाई सधैँ खुशी देखिने र कहिल्यै नरिसाउने भनेबाट पनि हुन्छ ।

सानु लामा एक प्रसिद्ध गीतकार पनि रहेछन् । हामीलाई कति गीत मन पर्छन् । ती गीत हामी गुनगुनाउँछौँ । हामीलाई ती गीत गाउने गायक गायिकाको नाम थाहा हुन्छ तर ती गीत कसले लेखे भन्ने कुरा थाहा नहुन सक्छ । आफूलाई असाध्य मन पर्ने र गुनगुनाउने स्व. अरुणा लामाले गाएको गीत ‘बालपनको आँगन त्यागेर...’ सानु लामाले लेखेको कुरा थाहा पाउँदा म तीन छक्क परेकी थिएँ । यसैगरी हामी साना हुँदा रेडियो नेपालमा प्रायः घन्कने गीत, ‘मितेरी साइनो लाएँ हजुर बैरागी हुन नसक्दा...’ पनि उनैले लेखेका रहेछन् ।

सानु लामालाई पढ्ने क्रममा उनका कृतिमा भेटेको अर्को विशेष पक्ष भनेको यिनको नारीप्रतिको धारणा हो । उनका कथाका कुनै पनि नारी पात्रलाई पुरुषको तुलनामा कमजोर देखाइएको छैन । यस सम्बन्धमा एउटा अन्तरर्वातामा उनी आफैंले भनेका छन्, ‘नारीलाई म जहिले पनि पुरुषको हाराहारीमा राखेर हेर्ने गर्छु । कुनै कुरोमा पनि म नारीलाई हेय ठान्दिनँ । नारीले आफ्नो चोखो उच्छृखलता व्यक्त गर्नु उसको स्वाभाविक अधिकार अथवा स्वतन्त्रता हो ।’

हेर्दै सन्तजस्ता देखिने लामा धेरैका लागि प्रेरणाका स्रोत बन्न सक्छन् । जीवनमा कति मान्छे भेटिन्छन्, कतिलाई बिर्सिइन्छ, तर कति भने मीठो संझना बनेर मस्तिष्कमा टाँसिइरहन्छन् । मेरा लागि सानु लामा यस्तै भैदिए । उनीबाट मैले सिक्ने कुरा धेरै रहेछन् । जीवनको उत्तरार्धमा आइपुगेका उनी अब त पक्कै सुस्ताउलान् भन्ने मेरो सोचाइले पनि फेल खायो । युवककै जोशमा उनी अझै धेरै कृति प्रकाशनमा ल्याउने तयारीमा रहेछन् । उनको सम्मान कार्यक्रममा भाग लिन भारतको सिलगढीबाट आएका अर्का विद्वान् तुलसी भट्टराईले भनेअनुसार सबै भारतीय नेपाली सानु लामालाई ‘भारत रत्न’ सम्मान दिलाउन लागिपरेका छन् रे । भारत रत्न भारतीय सरकारले उसका नागरिकलाई दिने सबभन्दा माथिल्लो दर्जाको पुरस्कार हो । भारत रत्नपछि पद्म विभूषण, त्यसपछि पद्म भूषण र अन्तमा पद्मश्री गरी यी चार पुरस्कार सबभन्दा उच्चकोटीका पुरस्कार मानिन्छन् भारतमा । मनमा अठोट लिएर शुद्ध मनले जुन कर्म गरे पनि त्यसमा सफल हुन सकिन्छ भन्ने कुराको जीवन्त उदाहरण पेश गरेका सानु लामालाई भारत रत्न प्राप्तीका लागि मेरो पनि हार्दिक शुभकामना ।

(Published in a Nepali local daily Purbasandesh, Damak, Jhapa on 27 January 2023)

[ The pictures on this blog are posted here with permission from their owners or have been gathered from various sources on the Internet. If you are the copyright-holder to any of the photographs herein do not hesitate to contact me. They will be swiftly removed if desired so.]  

हुस्सुले छोपेको संक्रान्ति

 

 

पुषभरि घमाइला भएका दिन माघे संक्रान्तिका दिन अचानक बिहानैदेखि हुस्सुले छोपियो । ओछ्यानमै हुँदा बाहिर सडकमा कल्याङ्कुलुङ् आवाज सुनियो, ‘नमूना बजारमा आगो लाग्यो रे, नमूना बजारमा आगो लाग्यो रे ।`

हो रहेछ, दमकको व्यस्त घिमिरे मार्केटमा रातीको तीन बजेदेखि नै आगलागी शुरु भएको रहेछ । यो घटना सेलाउन नपाउँदै फेरि ‘पोखरामा प्लेन क्र्यास भयो’ भन्ने समाचार निमेषभरमै छ्याप्छ्याप्ती फैलियो । सुन्नेबित्तिकै मैले यस्तो अकल्पनीय खबर पत्याउन सकिँन । पोखरा भन्नेबित्तिकै एउटा सुन्दर पर्यटकीय शहरको चित्र आँखामा सजीव भएर उभिन्छ । यस्तो ठाउँमा कता प्लेन क्र्यास हुनु — मेरो मन यस्तो कुरा पत्याउन अस्वीकार गर्छ । तर सामाजिक सञ्जालभरि यही समाचारले प्रमुखता पाउनुले मेरो अस्वीकृति क्षणभरमै अस्तित्वहीन बन्न पुग्छ ।

म डराउँदै डराउँदै छिनछिनमा आउने अपडेट हेर्छु । कहाँ के चुक्यो ? त्यो दुर्घटनाग्रस्त प्लेनका चालक क्याप्टेन कमल केसी एक सक्षम चालक मात्र नभई अरु चालकलाई तालिमसमेत दिने कुशल प्रशिक्षक भएको तथ्य खुल्छ । यतिमात्र नभई त्यो दिन पोखरा अन्तरराष्ट्रिय विमानस्थलमा त्यो विमान अवतरण भएको भए सह–चालक अन्जु खतिवडाको तालिम सकिएर उनी पूर्ण चालक हुन्थिन् रे । कस्तो विडम्बना ! यी अन्जुका श्रीमान् पनि सोह्र वर्षअगाडि प्लेन उडाउने क्रममा त्यो प्लेन जुम्लामा दुर्घटनाग्रस्त हुँदा दिवङ्गत भएका थिए रे । त्यसपछि नै अन्जुले पनि पाइलट नै हुने दृढ संकल्प गरी त्यही विषय पढिछन् ।

बिस्तारै बिस्तारै त्यो दुर्घटनाग्रस्त विमानमा को को थिए, तीमध्ये को को स्वदेशी थिए, को को विदेशी थिए भन्ने समाचार प्रसारण हुँदै जान्छन् । यो घटनासित सम्बन्धित विभिन्न अनुमान हुन थाल्छन् । तर वास्तविकता कसैलाई थाहा छैन । के चै थाहा छ त भन्दा यति एयरलाइन्सको एउटा विमान काठमाडौँबाट पोखरा जाने क्रममा सेती खोलाको खोँचमा दुर्घटनाग्रस्त भयो । त्यसमा ६८ जना यात्रु, एक जना चालक, एक जना सह–चालक र दुई जना विमान परिचारिका गरी जम्मा ७२ जना सवार थिए । यो देखि बाहेक सबै अनुमानित कुरा ।

जहाँ विमान खस्यो, त्यसको वरिपरि बस्ती नै बस्ती देखिन्थ्यो । यदि खोँचमा नखसी त्यो विमान यो बस्तीको बीचमा खसेको भए ? यस्तो कल्पनामात्रले पनि मेरो मन चिसो भयो । शायद अवतरण हुने बेलामा त्यो प्लेनमा कुनै किसिमको खराबी आयो होला, बिसौं वर्षदेखि प्लेन उडाउँदै आइरहेका पाइलट केसीले आफ्नो अगाडि आएको खतराको अनुभूति हुनेबित्तिकै यो बस्ती जोगाउन प्लेनलाई त्यो डरलाग्दो खोंचतिर मोडे होला । अरु सबै अनुमानभन्दा मलाई यो अनुमान नै सबभन्दा विश्वसनीय लाग्यो । सत्यतथ्य अझै आउन बाँकी नै छ । छानबीन आयोगले यो पनि छिट्टै पत्ता लगाउला ।

एकातिर सारा देशवासी माघे संक्रान्ति मनाउँदै थिए, अर्कातिर ७२ वटा जीवनका सपना धरासायी हुँदैथिए । कसरी यसलाई सहज रुपमा ग्रहण गर्ने — मलाई अप्ठ्यारो परिरहेको थियो । मैले पत्याए पनि, नपत्याए पनि सत्य बदलिनेवाला थिएन । त्यतिबेला मलाई आफूले धेरै अगाडि पढेको एउटा कथा ‘अपोइन्टमेन्ट इन समारा’ को स्मरण भैरहेथ्यो । यो एउटा मध्यपूर्वी एशियामा प्रचलित लोक कथा हो । पछि यसलाई प्रख्यात बेलायती लेखक विलियम समरसेट ममले पुनः भने र त्यसपछि फेरि एक प्रसिद्ध अमेरिकी लेखक जोन ओ’हाराले आफ्नो उपन्यासको नाम नै ‘अपोइन्टमेन्ट इन समारा’ राखे । यो कथाले मृत्यु कति शास्वत हुन्छ भन्ने कुराको राम्रो उदाहरण पेश गरेको छ । कथा यस प्रकार छ ।

कुनै समयमा बगदादमा एउटा धनी व्यापारी बस्थ्यो । एकदिन उसले आफ्नो काम गर्ने केटालाई केही घरायसी सरसामान किन्न बजार पठायो । केही क्षणमा त्यो काम गर्ने केटो हस्याङ् र फस्याङ् गर्दै घरमा आयो । अत्तालिएको स्वरमा उसले एकै सासमा भन्यो, ‘हजुर, म बजारमा पुग्नासाथ त्यो भीडमा एउटी आइमाइसँग ठोक्किएँ । मैले, त्यो आइमाईको भेषमा मृत्युलाई देखें। त्यसले मलाई डरलाग्दो इशारा गरी । म डरले थर्कमान् भएँ र केही नकिनीकन घरतिर कुदें । हजुर मलाई आफ्नो घोडा दिन सक्नुहुन्छ ? म त्यसमा चढेर समारातिर बड्किन्छु । त्यो दुष्ट मृत्युरुपी आइमाईले मलाई त्यहाँ भेट्दिन ।’ यस्ता कुरा सुनेर त्यो व्यापारीलाई काम गर्ने केटाको माया लाग्यो र उसले आफ्नो घोडा खुशीसाथ त्यो केटालाई दियो ।

केटो घोडामा चढेर पछाडि नफर्कि बडक बडक बड्कियो र एकैछिनमा बिलायो । त्यो व्यापारी रिसले चूर भयो । त्यसैले उसले बजार गएर आफैं त्यो मृत्युसँग पौठेजोरी खेल्ने विचार गर्यो । बजारमा पुग्नेबित्तिकै उसले भीडमा त्यही मृत्युलाई उभिइरहेको देख्यो । ऊ त्यसको नजिक गयो र रिसाउँदै सोध्यो, ‘तिमीले यहाँ सामान किन्न आएको मेरो काम गर्ने केटोलाई किन डर देखायौ ?’ यस्तो प्रश्न सुनेर मृत्यु छक्क पर्यो र भन्यो, ‘मैले उसलाई डर देखाएको होइन । म त उसलाई यहाँ बगदादमा देखेर तीन छक्क परेको थिएँ किनभने ऊसँग आज राती मेरो समारामा भेट हुनुपर्ने थियो ।’

त्यो बिचरो काम गर्ने केटोलाई यो योजनाको बारेमा कुनै जानकारी थिएन । ऊ त समारामा गएर आफ्नो ज्यान जोगाउन सक्छु भन्ने ठानी त्यता लागेको थियो । शायद त्यो केटाको जस्तै गरी हामी सबैको मृत्युसँग भेट हुने दिन र समय निश्चित छ तर हामी कसैलाई कहिले र कतिबेला भन्ने कुराचाहिँ थाहा हुन सक्तैन ।

यस्तो अवश्यभावी प्रकृयालाई यसैगरी चित्त बुझाउनुको विकल्प के रह्यो र ? मलाई अलि चित्त नबुझेको कुरा चाहिँ मानिसहरुले किन त्यो कहालीलाग्दो दुर्घटनाको आनन फानन भिडिओ खिचेर सामाजिक सञ्जालभरि छरपस्ट पारेका होलान् ? यसले त्यो दुर्घटनामा पर्ने व्यक्तिका आफन्तलाई कति पीडा दियो होला ? यस्ता घटनाले मानिसमा मानवता हराउँदै गएको हो कि जस्तो पनि लाग्छ । आधिकारिक सञ्चार माध्यमहरुले बिस्तारै घटनाको विवरण त दिने नै थिए । तर सबैलाई पत्रकार हुनुपर्ने !

मेरा लागि सधैं विशेष हुने माघे संक्रान्तिले यसपाली मलाई कुनै रौनक र खुशीयाली दिन सकेन । म हात जोडेर यति एयरको त्यो दुर्घटनामा ज्यान गुमाउने सम्पूर्ण व्यक्तिको आत्माको चीर शान्तिको कामना गर्नबाहेक के नै पो गर्न सक्छु र ? यसका साथै शोकसन्तप्त परिवारजनमा हार्दिक समवेदना व्यक्त गर्दछु । ईश्वरले मृतकका सबै आफन्त परिजनलाई यो दुःखद परिस्थितिबाट पार पाउन अदम्य धैर्य, साहस र शक्ति प्रदान गरुन् ।

(Published in a Nepali local daily Purbasandesh, Damak, Jhapa on 20 January 2023)

[ The pictures on this blog are posted here with permission from their owners or have been gathered from various sources on the Internet. If you are the copyright-holder to any of the photographs herein do not hesitate to contact me. They will be swiftly removed if desired so.]  

 

चेप्टीमा एक दिन

 

हिउँदको बेला छ । बिहान, बेलुका चिसो भएपनि दिउँसो पारिलो घाम लाग्छ । अहिलेको समय मानिसलाई घुमफिर गर्नका लागि उपयुक्त हुने रहेछ क्यार ! त्यसैले हरेक दिन विद्यालयका या कलेजका विद्यार्थी लिएर, कीर्तन टोली लिएर, सहकारी संस्थाका मानिस लिएर अथवा अन्य संस्थाका मानिस लिएर बाटामा गाडी गुडेका देखिन्छन् । यो सब देखेपछि हाम्रो विद्यालयका केटाकेटी मात्र किन चूप लाग्थे र ! प्रिन्सिपल सरले यो वर्ष चै शैंक्षिक भ्रमणको साटो अन्य केही क्रियाकलाप पो गराउने कि भन्दै विचारविमर्श गरिरहेकै बेला ठूला कक्षाका केटाकेटीहरु “हामी शैक्षिक भ्रमण जान पाउनुपर्छ” भन्ने व्यहोराको निवेदन लिएर प्रिन्सिपलको अफिसमै पुगेछन् ! अनि त नलगिकन भयो र ? कहाँ जाने भन्ने ठाउँ पनि उनीहरुले नै तय गरेछन्— इलामको पर्यटकीय स्थल चेप्टी ।

नाम त मलाई त्यति कर्णप्रिय लागेको थिएन । त्यसै चेप्टिएको सानो ठाउँ होला जस्तो ! तर यो ठाउँको बयानचाहिँ अलि अलि सुनेकी थिएँ मैले । गएर आउनेहरु “कस्तो राम्रो छ चेप्टी” भन्दै जिब्रो पड्काउँथे । हेरिहालौँ नयाँ ठाउँ भन्दै जानेकै सूचीमा मैले पनि आफ्नो नाम टिपाएँ । पौष १० र ११ गते दुई दिन बिदा परेकाले हामीले १० गते चेप्टी जाने निर्णय गरेका थियौँ ।

दमकबाट करिब दुई–अढाई घण्टाको बाटो रहेछ । मास्तिर लाग्ने बाटो दुर्गापुरबाट छुट्टिने रहेछ । बीचमा इलाम जिल्लाकै सानो सानो शुक्रबारे बजार पर्ने रहेछ । ठाउँ ठाउँमा भने बाटो ज्यादै डरलाग्दो । सुलुलु बस पछाडि नै सर्ला जस्तो ! कुनै कुनै गाडीले त मान्छे तान्न नसकेर तिनलाई ओह्रालीकन मुस्किलले त्यो अक्करे बाटो कटाएको पनि देखियो । धन्न हाम्रा दुईवटै बसका चालकहरुले कुनै समस्या सिर्जना नगरी हामीलाई सकुशल गन्तव्यमा पुर्याए । बिहानको करिब आठ बजे हिँडेका हामी साढे दश बजेको आसपासमा त्यहाँ पुगेका थियौँ ।

पहिले आँखामा परेको दृश्य मूल गेटबाट नछिरीकनै बाहिरको ठूलो प्राङ्गण एउटा मेलामा परिणत भएको ! कति बिहानैदेखि मान्छे आएर त्यहाँ पोखिन भ्याएका होलान् । ती बाहिर हुने सबै समूह त्यहिँ पकाइखाने खालका रहेछन् । कुनै समूहमा पकाउँदै गरेका, कुनैमा ठूलो स्वरमा गीत बजाएर नाच्दै, कुनैमा खाँदै, कुनैमा खेल्दै । त्यतिबेलै गुलाबी रंगका एक भारी कटन क्याण्डी बोकेर मानिसका भीडमा घुस्तै गरेका भाइहरु । यस्तो भीड होला भनेर त मैले अनुमान नै गरेकी थिइँन । भित्र पकाउने सुविधा नभएकाले पिकनिक जानेले चाहिँ बाहिरै अड्डा जमाएका रहेछन् ।

हाम्रो समूहमा चाहिँ सबैले आ–आफ्नो खानेकुरा बोकेकाले सिधै भित्र छिर्ने निधो गयौं । धन्न भित्र पकाउन नपाए नि खानचाहिँ मिल्ने रहेछ । भित्र छिर्नका लागि चार वर्षभन्दा माथिका सबैलाई पैसा लाग्दो रहेछ — प्रतिव्यक्ति रु २०० ।  भित्र छिरेपछि पनि बाहिरको भीडभन्दा डबल भीड देखियो । हाम्रा समूहका पनि त्यो भीडमा सबै कता हराए कता ? छिर्दाछिर्दै त्यहाँ बस्ने खाने अलि ठूलो चौर भएकाले हामी ८÷९ जना त्यतै लाग्यौँ । हाम्रा केही विद्यार्थी त्यहिँ बसेर भकाभक खान थालिसकेका रहेछन् । सधैँको खानेबेला टरेको र भोक पनि निकै लागेकाले पहिले खाने अनि मात्र को कता गयो खोज्ने निधो गर्यौं ।

चेप्टी चेप्टिएको होइन, निकै फुकेको नै रहेछ । पहाडको त्यस्तो खोंचमा निकै व्यवस्थित एउटा पार्क बनाएको रहेछ । समयको मागलाई ध्यानमा राखेर टिकटक बनाउने, भिडियो खिच्ने र फोटो खिच्ने प्रशस्त ठाउँहरु बनाइएका । कहिँ फूलैफूलको पिङ्ग, कहिँ माथि छातै छाताको लहर, कहिँ फूलबारी, कहिँ कृत्रिम जनावर, कहिँ रेलको डब्बा, कहिँ पानीका छाँगा, यस्तै यस्तै । मान्छे दृश्यावलोकन गर्नभन्दा फोटो खिच्न र भिडियो खिच्नमै व्यस्त देखिन्थे । केटाकेटीका लागि खेल्ने सामग्रीहरु राखिदिएकाले हाम्रा विद्यार्थी पनि यस्तैमा भुलिए, रमाए ।

त्यहाँ केटाकेटी, युवायुवती, अधबैँसे  बुढाबुढी सबैको जमघट देखिन्थ्यो । कोहि कता लागेका छन्, कोहि कता । सबै रमाएका । हामी २÷३ जना एकसर्को सर्र घुम्यौँ र भेटिएका जतिलाई त्यहि गेटछेउको चौरमा दुई बजे आउनू है भन्दै त्यहिँ गएर एउटा रुखको छहारीमा बस्यौँ ।

अघि हामी आएभन्दा त्यहाँ पनि भीड बढेछ । छेउमा सीमित खानेकुरा किनेर खान पाइने रहेछ । मानिसहरु त्यहिँ चाउमीन किन्न र चटपटे किन्न लाम लागेका थिए । यहाँ रु २५ मा पाइने चटपटेलाई त्यहाँ रु ५० पर्दो रहेछ, अनि हाफ–प्लेट चाउमिनलाई रु १०० । मिनरल वाटर १ लिटरको रु ३० । किनेर खानेको कमी पटक्कै थिएन । झोलाबाट आफ्नो खानेकुरा झिकेर खाने पनि उत्तिकै देखिन्थे । १–२ घण्टा पहिले हामीले देखेको चौरभन्दा अहिलेको चौर प्लास्टिकका प्लेट, चम्चा, गिलास, कागतका प्लेट र पानीका बोतलले निकै फोहोर भैसकेको थियो । हाम्रो समूहका बादल बाबुले कहाँबाट खोजेर एउटा डस्टबिन ल्याएका थिए र हामीले हाम्रो फोहोर त्यसैमा हालेका थियौँ । अहिले त्यो पनि ओभरफ्लो भएको थियो । यस्तो फोहोर देखेर मलाई चाहिँ विरक्त लागेको थियो । जता खान पनि स्वतन्त्रता चाहिँ दिएको छ, प्रशस्त डस्टबिन चाहिँ किन नराखिदिएको होला भनेर म सोच्दै थिएँ ।

हाम्रो छेउमा नै चन्द्रगडिको कीर्तन टोलीबाट आएका पाँच÷छ जना महिला बसेका थिए । तीमध्ये एउटीचाहिँ युवती थिई, अरु सबै अधबैँसे । त्यो युवतीले पनि फोहोरप्रति असन्तुष्टि व्यक्त गरी, “अचेल त पहिलेभन्दा मानिस अलि सभ्य भैसके ! डस्टबिन राखिदिएको भए त फोहोर त्यसमै हाल्थे होला नि ! हामी बिहान आउँदा कस्तो सफा थियो यहाँ । अहिले यस्तो हेर्नै नहुने भैसक्यो।” यसो बुझ्दा थाहा भयो त्यहाँ फोहोर उठाउने कर्मचारी त रहेछन् ! उनीहरु नै बेला बेला आएर भूर्इंमा छरिएका फोहोर उठाउनुपर्ने रहेछ । नभन्दै हामी बस्ताबस्तै त्यहाँ एकजना गर्भवती महिला डोको बोकेर आइपुगिन् र सकी नसकी निहुरिँदै फोहोर टिपेर डोकामा हाल्न थालिन् । त्यस्तो सकस गर्नुभन्दा ठाउँ ठाउँमा त्यस्तै डोका राखिदिँदा त मानिसले आफ्नो फोहोर तिनमै हाल्दाहुन् र फोहोर उठाउनुको सट्टा डोकै उठाउँदा धेरै सजिलो हुन्थ्यो होला भन्ने मेरा मनमा लागिरह्यो । कुरा गर्नलाई त्यो भीडमा सम्बन्धित निकाय उपलब्ध थिएन ।

अब हाम्रो फर्किने समय नजिकिँदै थियो । केटाकेटी पनि अलिअलि गर्दै जम्मा हुँदै थिए । हामीले निर्देशन दिएअनुसार नै दुई बजेको आसपासमा सबै शिक्षक, कर्मचारी र विद्यार्थी त्यहाँ आइपुगे । एकपटक सबैको हाजिरी लिई हामी गेटबाट बाहिरियौँ । बाहिरपट्टी नै रहेको एउटा ससानो रोलरकोस्टरमा मानिसहरु हाहा र हुहु गर्दै मच्चिदै थिए । वनभोज पनि चम्किरहेकै थियो । कटन क्याण्डीवाला पनि गुलावी रंगका पोकाले केटाकेटीलाई लोभ्याउँदै थियो । हामी भने आफ्ना बसमा चढेर त्यहाँ उपस्थित जनसमुदायलाई हात हल्लाउँदै आफ्नो बाटो लाग्यौँ ।

(Published in a Nepali local daily Purbasandesh, Damak, Jhapa on 30 December 2022)

[ The pictures on this blog are posted here with permission from their owners or have been gathered from various sources on the Internet. If you are the copyright-holder to any of the photographs herein do not hesitate to contact me. They will be swiftly removed if desired so.]