संभावनाको खेल

 

        राजनीति संभावनाको खेल हो । एक झुण्डको राजनीतिले गलत मार्ग समाएपछि अर्को झुण्डले अवसर पाउने खेल पनि हो  यो । हाम्रो आफ्नै नजिकको इतिहासलाई हेर्दा पनि त्यहि नै हुँदै आएको छ । पञ्चायत नीतिले जनतालाई रैती बनाएर कज्याउन थालेपछि सकसमा परेका जनता जागे । परिणामस्वरुप पञ्चायती व्यवस्थाको अवसान भयो । त्यसपछिका दिनहरुदेखि हामी प्रजातन्त्रको अभ्यास गर्दै आइरहेका छौँ । समय त बितिरहेको छ तर जनताको जीवनस्तरमा कुनै तात्विक

परिवर्तन आएको छैन । अझै पनि हामी स्थिरता, शान्ति र समृद्धिको सपनाका पछाडि दौडिरहेका छौँ । लोकतन्त्रको पुनर्स्थापनापछि केहि होला भन्ने आशा अब करिब करिब हराइसकेको छ । एउटा सामान्य मानिसले हेर्दा हाम्रा दुर्दशाहरुको अन्त्य नहुनुका पछाडि हाम्रो अदूरदर्शीता नै हो । पचास वर्ष पहिलेदखि देखिएका राजनीतिक वृत्तका नाइकेहरुको परम्परावादी सोच र अदूरदर्शीताको परिणाम नै हामी निरन्तर भोगिरहेका छौँ ।

वैकल्पिक शक्तिहरु

          मुलुकमा प्रजातन्त्रको पुनर्स्थापनापछि समग्र रुपमा चार कित्तामा मानिसहरु विभाजित भए । बामपन्थी शक्तिहरु, प्रजातन्त्रवादी शक्तिहरु, मधेश केन्द्रित समूहहरु र राजावादी शक्तिहरु । हामी यिनै पुराना खेलाडीहरुका नयाँ नारामा झुक्किदै आइरह्यौ । यसै बिचमा केहि समूहहरुले आफूलाई वैकल्पिक शक्तिका रुपमा उभ्याउन खोजे । डा. बाबुराम भट्टराईले नेतृत्व गरेको नयाँ शक्तिलाई जनताले नयाँ मानिदिएनन् । त्यसपछि नयाँ शक्तिले अन्य शक्तिहरुसँग हातेमालो गर्न वाध्य भयो । अर्को अलि भरपर्दो र आशालाग्दो विवेकशील साझा समेत आन्तरिक रुपमै असमझदारी बढ्दै गएपछि आफैं सेलाएर गयो ।

          देखिएका र भरोसा गर्न खोजिएका वैकल्पिक शक्तिहरुको विस्थापनपछि पुराना मानिएका राजनीतिक दलहरुले अन्य शक्तिहरुको दैया नभएको ठानेको हुनुपर्छ । बितेका केहि वर्षहरुमा राजनीतिले अझ विकृत रुप लियो । सिमाहीन भ्रष्टाचार र अनुशासनहिनताका श्रृंखला दोहोरिइरहे । राजनीति एक अर्कालाई गाली गलौजमै सीमित रह्यो । एकले अर्कोलाई दोषारोपण गर्ने र सत्ताप्राप्तीका निमित्त जस्तासुकै कदम उठाउने प्रवृत्तिमा अझ अझ बढोत्तरी हुँदै गयो । जनताका आवश्यकतालाई बारम्बार बेवास्ता गरियो । आपसी समझदारी जुटाउन असमर्थ भएपछि बारम्बार प्रतिनिधिसभा नै भङ्ग गर्ने दुस्साहस पनि भयो । जनता कोभिड महामारीले आक्रान्त भएका बेला अम्बाका पात, बेसार र तातोपानीले रोग पखाल्ने गैह्रजिम्मेवार कुराहरु आए । त्यसमाथि सलह भगाउन ठूलो स्वरमा म्युजिक बजाइदिने जस्ता हाँसो लाग्ने उपायहरु पनि जिम्मेवार व्यक्तिहरुबाट आए । यी र यस्तै हिसाब किताब जनताले राख्ने रहेछन् । बेमौकाको ठट्टाले हाँसो नउठ्ने रहेछ । 

स्थानीय निकाय निर्वाचन

          यसैबिचमा भर्खरै सम्पन्न स्थानीय निकाय निर्वाचनको परिणाम दलहरुका लागि त्यति सुखद रहेन । आफूले जितेर आएका स्थानहरुमा प्रायजसोः फेरबदल भयो । सबैभन्दा ठूलो कुरा सिन्डिकेट तोडियो । थोरै मात्रामा भए पनि दल इतरका जुझारु युवाहरुलाई जनताले जिताए । अँध्यारो भगाउन सानो टुकी भए पुग्ने रहेछ । पूर्वको धरान, पश्चिमको धनगढि र मध्यखण्डको काठमाडौँमा आशाका दियाहरु बले । यी तीन प्रतिनिधि पात्रहरु साँच्चै भित्री मनले जनताले चुनेका मानिसहरु थिए । जनसमस्या बुझेका ती जुझारु युवाहरु जीतको अबीर नपखालिकनै काममा खनिए । जनताले चाहेको त्यहि नै थियो । उनीहरुको मूल्याङ्न गर्ने बेला त भएको छैन तर पनि उनीहरुको जुझारुपन, प्रतिवद्धता र कटिवद्धताले अन्य जनसमूदायका सदस्यहरु समेत त्यस्तै प्रकारका जनप्रतिनिधिहरुको अपेक्षामा रहेका देखिन्छन् । स्वतन्त्ररुपमा चुनिएका यी जनप्रतिनिधिहरुको काममा तगारो, भाँजो र अवरोध सिर्जना गरिए पनि ती व्यवधानहरु प्रत्युत्पादक हुने देखेर हुनुपर्छ दलका पात्रहरु पछि सरे । अति नगण्य मात्रामा जितेका स्वतन्त्र जनप्रतिनिधिहरुको कार्यशैलीले ठूला भनिएका दलहरुको आकांक्षामा पैह्रो गएको स्पष्ट देख्न सकिन्छ । सार्वजनिक रुपमै स्वतन्त्रहरुप्रति गरिएका कटाक्षले दलहरुको एकाधिकार समाप्त हुँदैछ भन्ने कुराको आँकलन उनीहरुले गरिसकेका छन् ।

          त्यो विकल्पको खोजी भइरहेकै बेला हालसालै चर्चित टेलिभिजनकर्मी रवि लामिछानेले समेत एउटा पार्टीको घोषणा गरेका छन् । उनले समय, अवस्था र जनचाहनालाई आँकलन गरेर नयाँ ढंगले आफ्ना एजेण्डाहरु अघि सारेका छन् । उनीभन्दा अगाडि नै पत्रकारिता क्षेत्रबाट आएका रविन्द्र मिश्र राजनीतिमा स्थापित हुन नसकेको उदाहरण दिँदै रविका योजना असफल हुने कुरा दल समर्थकहरुले बताइरहे पनि तमाम जनता र युवा पंक्ति पुरानो राजनीतिक दाउपेचबाट वाक्क भइसकेका छन् भन्ने कुरा शायद रविले बुझेका हुन् कि जस्तो लाग्छ । पुरानो पद्धतिबाट राजनीति चल्न सक्दैन भन्ने कुरा अन्य ठूला दलका युवा वर्गले पनि आत्मसात गर्न थालेको देखिएको छ । भर्खरै मात्र युवा नेता गगन थापाले पार्टीमा प्रवेश गर्ने नीतिमा परिमार्जन गरिनुपर्ने कुरामा लामो व्याख्या गरेका छन् । पार्टी राजनीतिका विभिन्न तह पार गरेर नेतृत्वको हैसियतमा पुग्दा समय खस्किसक्ने कुरातर्फ़ उनले इंगित गर्दै भनेका छन्, “क्षमता  भएका युवाहरुलाई पार्टीमा सोझो र सहज प्रवेशको व्यवस्था मिलाउनै पर्छ ।” शायद कार्यकर्ताविहिन पार्टीको अवधारणा रवि लामिछानेले प्रस्तुत गरिसकेपछि थापाले यस्तो विचार व्यक्त गरेका हुन सक्छन् ।

          साँच्चै नै हेर्ने हो भने अहिले भएका दलहरुमा बीसौँ वर्ष प्रशिक्षित भइसकेपछि मात्र माथि उक्लने सिँढी फेला पर्छ । दलहरुका नियन्त्रणमा व्यक्तिको क्षमता, दक्षता र अभिव्यक्ति रहेको हुन्छ । बाहिरी रुपमा झकिझकाउ भए पनि व्यक्तिगत स्वतन्त्रता दलभित्र कुण्ठित नै हुन्छ । यस परिस्थितिमा कसैले कार्यकर्ताबिनाको दलको परिकल्पना

गर्छ भनेँ कुनै पनि स्वतन्त्रता प्रेमी व्यक्तिले पक्कै त्यसैको समर्थन गर्छ ।

किन तर्सिए दलहरु ?

          स्वतन्त्र उम्मेद्वार हुन् वा नयाँ जोश जाँगर लिएर आएका व्यक्तिहरु हुन्, उनीहरुको संभावित उपस्थितिको हल्लाले दलहरुमा तरंग पैदा गरेको छ । बालेन शाहलाई जिताउन सहयोग गर्ने पठीत युवाहरुको समूहले आगामी निर्वाचनका लागि पुकार बम र रञ्जु दर्शनालाई अघि सारिसकेका छन् । यता अभिनेता राजेश हमाल र चर्चित व्यक्तित्व विजय लामाले उम्मेद्वारी दिने हल्लाले पनि दलहरुको मुटु पक्कै हल्लिएको हुनुपर्छ ।

          अबका दिनमा कि भनेँ वृद्ध नेताहरुले त्याग देखाएर विश्राम लिनैपर्छ नत्र दलीय शक्ति र एकाधिकारको विस्तारै अवसान भएको दृश्यको साक्षी बन्नुपर्ने हुन्छ । अबको समयलाई युवाहरुले मात्र बुझ्न सक्छन् । उनीहरुमा उर्जा छ, उत्साह छ र दूरदर्शीता पनि छ । अबको समय युवाहरुकै हो । यस कुरालाई मनन गरेर सच्चिन खोजे दलहरुका लागि समय अझै घर्किएको छैन ।

 (Published in a Nepali local daily Purbasandesh, Damak, Jhapa on 24 June 2022)

[ The pictures on this blog are posted here with permission from their owners or have been gathered from various sources on the Internet. If you are the copyright-holder to any of the photographs herein do not hesitate to contact me. They will be swiftly removed if desired so.]