भक्कावालीका पक्का गफ

 

    “जति ठन्डी बढ्छ, त्यति व्यापार हुन्छ,” मध्य बजारको एउटा ठूलो वृक्षको मुन्तिर सानो काठको स्टल बनाएर चिया र भक्का बेच्ने बहिनीले भनी । चामलको पीठोलाई वाफमा पकाइएका, अन्य कुनै कुरा मिश्रण नगरिएका भक्का सबैका लागि रुचिकर भएको मैले देखेकी छु । सानो दाउरे स्टोभमा सडक किनारा, ससाना चोकहरुमा आजकल बिहान सबेरै भक्कावालीहरुले आगो जोर्छन् । अलिकति नुन, खोर्सानी, धनियाँ र टमाटर सहितको अचार र ताता हर्हरी वाफ उडिरहेका भक्काले शहरको बिहानी भोक मार्ने प्रयास गर्छन् । यी भक्का उद्योगीहरु नियमित आकस्मिकता जस्तो, असंगठीत रुपमै संगठीत भएजस्तो झण्डै झण्डै बिहान एकै समयमा बजारका विभिन्न कुनामा आगो जोर्छन् । ओछ्यान छाडेर बिस्तारै तङ्रिएका, विविध उमेर समूहका मानिसहरु भक्कावालीहरुका वरिपरि आउँछन् । स–साना मुडाहरुमा बसेर सोहि स्थानमा फू-फू  गर्दै भक्का खाने र पोको पारेर घरैतिर लैजाने क्रम बिहानको नौ–दश बजेसम्म चलिरहन्छ ।

            हाम्रा तराईका आदिवासी दिदी बहिनीहरुको पहिचान बनेको यो खास प्रकारको खाद्य बस्तुको हानीरहित परिकारले बिस्तारै बिस्तारै बजार लिएको देख्दा मलाई खुशी लाग्छ । मैले रोजेकी भक्कावाली त्यतै रुखका फेदमा सानो स्टोभमा समिधाहरु झोसेर भक्का बनाउँथी । मैले देख्दा देख्दै उसले अर्को सानो चुल्होमा चियालाई पनि समावेश गरी । अहिले आएर उसले सडक छेउमा सानो पोर्टेवल स्टल खडा गरेकी छ् । दाउरे चुल्हा हटाएर ग्यास चुल्हो जडान गरेकी छ । एउटा सानो फोहोरदानी, केही मुडाहरु, एउटा सानो काठे बेन्चले घेरिएर ऊ तन्मयतापूर्वक वाफमा भक्का सेकाइरहन्छे । हुर्र एक झुण्ड मान्छे आउने, फेरि बिलाउने, फेरि अर्को जत्था टक्र्याक टुक्रुक  वरिपरि बस्ने, ताता भक्का खाने, किर्लिक किर्लिक बोतलमा राखिएको चिसो पानी पिउने र अझ अलि फूर्सदिलाहरु बसेर सुरुप सुरुप चिया पिउने क्रम उसको मिनी स्टलमा चलिरहन्छ ।

            “आजसम्म आठ वर्ष भयो यो दोकान थापेको । छोरा चार वर्षको थियो, भक्का व्यापार शुरु गर्दा । मेरो बाउ आमा पनि चिया व्यापार नै गर्थे । मलाई व्यापार कसैले सिकाउनु परेन,” उसले गाढा चिया स्टेरोफोमका कपमा खन्याउँदै भनी । “एउटा छोरा छ । स्कूल पढ्छ । त्यसका बाबुले त बेहोरा बिगार्यो । भएको सम्पत्ति स्वाहा पार्यो । अब छोराले पढिदिए हुन्थ्यो भन्ने लाग्छ ,” ऊ हातहरु चलाउँदै, आँखाहरु आफ्ना कामतिर लगाउँदै बोल्छे ।

            “भक्का कति हो,” एउटा किशोरले सोध्छ ।

            “एउटा पन्ध्र । जोडीको पच्चीस ।”

            “सबैतिर दश छ त । यहाँ किन धेरै ?”

            “सबैतिर नून खोर्सानी छ । यहाँ टमाटर पोलेर धनियाँ हालेको अचार छ । अब टमाटर कति महंगो छ, तपाई नै भन्नुहोस् । डेडसय रुपैँया किलो । ग्यास फेरि बढाइदियो । सिडिन्डरमा पचहत्तर रुपियाँ बढायो ।”

            एकहुल क्याम्पसे केटाकेटीहरु बसे । उनीहरुलाई पनि महंगी वार्ताले छोयो । खानेतेल देखि चिनी, दाल, चामल, गाडिभाडा, पेट्रोल, तरकारीसम्मका कुरा चले । सम्वृद्धिका खोक्रा नाराका कुरा चले । विद्यार्थी न हुन् – चलिरहेको महाधिवेशनदेखि कोरोनाको नयाँ भेरियन्ट ओमिक्रोन सम्मका कुरामा निकैबेर बहस मच्चाए ।

            “अब कांग्रेसको महाधिवेशन सकिएपछि सरकारले कोरोनाको निहुँमा लकडाउन गरेन भनेँ म हाम्रो टोलीले खाएको पन्ध्रदिनको भक्का चियाको पैसा तिर्छु,” एकजना केटाले ठोकुवा दियो । विद्यार्थीका हुल हिंडेपछि भीड ओछायो ।

            “मैले पनि यहि क्याम्पस धाएको हो तर त्यस्तै वाध्यताले छाडिहालियो,” उसले मान्छे नभएको मौका पारेर मन भित्रको कुरा खोली । उसकै शब्दमा उसलाई बैंसको बेलाको रागले छोएछ । भागी बिहे गरिछ तर आफैंले रोजेको मान्छे कुलती परेपछि आँटले परित्याग गरिछ । “सानोमै बाबुआमासँग लागेर व्यापारमा नलागेको भए, आफ्नो सानो बच्चासँग मैले त्यसका लात्ती खाएर बस्नुपर्थ्यो । तर मैले आँट गरेँ । बरु मैले नै त्यसलाई लात मारेँ । छोरा अब बाह्र वर्षको भयो । ज्ञानी छ ।” उसका कुरा सुनेर आर्थिक  रुपमा महिलाहरु सबल हुने हो भनेँ उनीहरुमा आत्मनिर्णयको अधिकार पनि हुने रहेछ भन्ने कुरामा म आफैं पनि विश्वस्त भएँ ।

            “तपाईको भक्का नै स्वादिलो, दोडा भक्का दिनु त !” एउटा बसको सहचालक हुनुपर्छ, हतारिँदै आएर भन्यो ।

            “अँ, तिमेरु गाडीका मान्छे स्टेशन, स्टेशनमा भक्का चाखिहिँड्छौ नि,” उसले पनि उस्तै उत्तर दिई र भक्का पोको पारिदिई ।

            भक्कावाली जस्ता मान्छे आए, त्यस्तै गरी बोल्थी । उसलाई आरिमा भएको पीठो बेचिसक्नु थियो । चिया माग्ने मान्छे कमकम हुँदै गएका थिए । कुरा फेरि उसले महिला सशक्तिकरणमा जोडी । सबैले यो मनन नगर्ने र अर्काका भर परेर दुःख पाउने कुरा गरी । “आ–आफैं कमाउने भए, अलेली जोगाउने भए, लोग्नेको नोकर बन्नु पर्दैन नि हैन त दिदी ? मैले पढेलेखेका र धनी मान्छेका घरमा हेपिएका बुहारी र स्वास्नी पनि देखेकी छु । परिवार भनेर आफैं मर्नुपर्ने हो भनेँ, यो जुनी पिसिएरै बिताउनु पर्ने हो भनेँ, भो बरु चाहिएन मलाई त्यस्तो ! मैले पनि त्यहि भएर लात मारेँ ।” फेरि उसले आफ्नै कथा जोडी ।

            भक्कावालीले गफका क्रममा महिला अधिकार भनेर हिँड्नेहरुमाथि पनि नजानिँदो गरी असन्तुष्टि प्रकट गरी । “आफैं बलियो भए मात्र काम हुन्छ । नत्र यी अनेकका कार्यक्रम गर्ने र अधिकार अधिकार भन्नेहरु गफै मात्र हान्छन् । मैले त आफैं भोगेकी छु । यिनले त हामीलाई लुँडोको गोटी खेलाएजस्तो पो गर्दा रैछन् ।”

            “होइन, कतिलाई त सहारा दिएका छन् । सीपहरु सिकाएका पनि छन् । तपाईँले भनेजति साह्रो पनि होइन कि ?,” भन्ने मेरो कुरामा उसले भनी, “यी हल्लाबाज हुन् । यिनका नाटक नदेखेका र नजानेका हुन् र ?”

           

    अब ऊसँग धेरै पीठो रहेन । भाँडाबाट हर्हरी वाफ उडिरहेकै थियो । ऊ निरन्तर बोलिरहेकै थिई र उसैगरी हात चलाइरहेकै थिई । अबको उसको विषय मायाको थियो । गर्दागर्दै उसले त सोचनीय कुरा पो गर्न थाली ।  “यो माया भन्ने अचम्मको चीज हुँदो रहेछ । सानोमा बाबु आमाको औधि माया लाग्ने । भाइ बहिनीको पनि लाग्थ्यो । पछि उमेरमा बूढाको माया लाग्यो । त्यो माया पनि सकिइगयो । अब छोराको लाग्छ । एउटा भाँडो रित्तिएपछि अर्को भाँडाको चामल झिकेर पकाएजस्तो । अनि त्यो बालककाल मर्दो रहेछ । अनि आँखै नदेख्ने जवानी आयो । के के न लछारपाटो लगाउँला भनेको त्यो पनि ओइलाइगयो । यो भालेहरुले गर्ने माया त अर्कै खालको हुँदो रहेछ । भक्का खाएजस्तो । भक्का तातो हुन्जेल कपाकप खाएजस्तो । भक्का चिसिएपछि तातो भक्का खोज्न कुदिहाल्दारछन् । यी आइमाई जाति चाहिँ बिचरा माया गर्ने भनेर ज्यानै छोड्दा रहेछन् । सप्पै त त्यस्तो नहोला तर धेरैजसो । तर लोग्नेमान्छेको माया भक्कासरी । बुझिराख्नु यो कुरा दिदी । भक्कासरी !”

            बिहानी सत्रका कक्षाहरु कुनै कारणवश् नभएकाले भक्का खान हिँडेकी म भक्कावालीका गफमा भुलिएँ । बिस्तारै घाम माथि चढ्दै थियो । निश्चित समयमा आफूलाई टिप्न आइपुग्ने सिटी पर्खेर बसुन्जेलका गफ थिए ती । भक्कावालीका पक्का गफ ।

(Published in a Nepali local daily Purbasandesh, Damak, Jhapa on 10 December 2021)

[ The pictures on this blog are posted here with permission from their owners or have been gathered from various sources on the Internet. If you are the copyright-holder to any of the photographs herein do not hesitate to contact me. They will be swiftly removed if desired so.]